The Quantum Universe

Natuurkunde voor iedereen

Zoek
  • Home
  • Heelal
  • Materie
  • Deeltjes
  • Series
Zoeken
Serie

Snaren en holografie

19 artikelen
hyperbolic_space.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Dossier: Snaren en holografie

DoorMarcel Vonk
Deel 1
4 min

Vanaf augustus tot december 2015 verscheen op The Quantum Universe wekelijks op dinsdag een artikel in het dossier “Snaren en Holografie”.

hyperbolic_2.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (1): Inleiding

DoorMarcel Vonk
Deel 2
10 min

“The world as a hologram”. Deze kreet, afkomstig van de theoretisch natuurkundige Leonard Susskind, is tegenwoordig in veel populairwetenschappelijke lezingen te horen. Maar wat houdt die uitdrukking eigenlijk in? Het holografisch principe is een begrip uit de moderne theoretische natuurkunde dat met name in de snaartheorie een belangrijke rol speelt.

earth.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (2): Dimensies

DoorMarcel Vonk
Deel 3
12 min

In het eerste artikel in dit dossier beschreven we al heel kort wat het holografisch principe inhoudt: een equivalentie tussen twee natuurkundige theorieën die op het oog heel verschillend zijn, en zelfs natuurkunde in een verschillend aantal dimensies beschrijven. Omdat het begrip ‘dimensies’ in ons verhaal zo’n centrale plaats inneemt, gaan we in dit tweede artikel dieper op dat begrip in.

snaar2.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (3): Snaren

DoorMarcel Vonk
Deel 4
8 min

Het holografisch principe, dat in dit dossier centraal staat, vertelt ons iets over hoe de quantummechanica en de relativiteitstheorie samengaan. De lessen die het principe ons leert, zijn heel algemeen geldend: er is geen nauwkeurige theorie van de quantumzwaartekracht voor nodig. De details komen echter het best tot zijn recht in zo’n nauwkeurige theorie, en de beste kandidaat die de natuurkunde daar tot nu toe voor heeft geproduceerd, is de snaartheorie. Voordat we op het holografisch principe zelf ingaan, geven we daarom in de komende drie artikelen een vogelvlucht-inleiding in de snaartheorie.

snaarint.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (4): Snaartheorie

DoorMarcel Vonk
Deel 5
12 min

In het vorige artikel in dit dossier beschreven we de beginjaren van de snaartheorie. In 1968 had de Italiaan Gabriele Veneziano een formule opgesteld die in eerste instantie het gedrag moest beschrijven van hadronen, deeltjes die de sterke kernkracht voelen. Al snel bleek de formule daar niet de meest geschikte voor, maar in 1970 verscheen een vervolgartikel van de natuurkundigen Yoichiro Nambu, Leonard Susskind en Holger Nielsen, waarin werd aangetoond dat de formule van Veneziano de interacties tussen micuscule, in zichzelf gesloten snaren beschreef. De grote vraag was: was er een nuttige toepassing voor deze formule?

draad.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (5): Soorten snaren

DoorMarcel Vonk
Deel 6
14 min

Tot nu toe hebben we snaren voorgesteld als kleine, geslote lusjes. De vraag ligt voor de hand of snaren ook ‘open’ kunnen zijn: kan een fundamentele snaar ook eindpunten hebben?

dbrane2.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (6): D-branen

DoorMarcel Vonk
Deel 7
14 min

In de afgelopen vijf artikelen in dit dossier hebben we kennis gemaakt met de snaartheorie. In deze theorie worden de puntvormige elementaire deeltjes in onze beschrijving van de natuur vervangen door ééndimensionale, trillende snaren. In het vorige artikel zagen we dat het nog niet zo eenvoudig is om dit idee in een complete natuurkundige theorie is op te nemen. Wiskundige consistentie-eisen zorgen ervoor dat er uiteindelijk maar vijf verschillende snaarmodellen mogelijk zijn. Vier van deze modellen beschrijven gesloten, lusvormige snaren; maar één van de modellen lijkt op het eerste gezicht ook open, vetervormige snaren te omvatten. In dit artikel zullen we zien dat die schijn bedriegt: uiteindelijk zijn de open snaren ook in twee van de andere theorieën essentieel. We zullen zien dat juist deze open snaren ons op het spoor van het holografisch principe zetten.

calabiyau2.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (7): Compactificatie

DoorMarcel Vonk
Deel 8
14 min

In de afgelopen artikelen hebben we gezien dat er uit de ideeën van de snaartheorie vijf verschillende theorieën voortkwamen. Elk van die theorieën vormt een model van de natuur waarin zowel de quantummechanica als de relativiteitstheorie een rol speelt. Daarmee lijkt de hoop op het samenvoegen van deze twee theorieën vervuld, maar we zullen zien dat nog niet alle problemen zijn opgelost. Een belangrijke vraag is natuurlijk of het ook lukt om met één van deze vijf theorieën alle details van onze eigen natuur te beschrijven. In dit artikel komen we een eerste probleem daarbij tegen: alle vijf de snaartheorieën lijken een tiendimensionale natuur te beschrijven!

dualiteit.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (8): Dualiteiten

DoorMarcel Vonk
Deel 9
20 min

In de voorgaande artikelen in dit dossier hebben we gezien dat het centrale idee van de snaartheorie, om puntdeeltjes te vervangen door kleine trillende snaartjes, leidt tot natuurkundige modellen die zowel de quantummechanica als de relativiteitstheorie omvatten. We hebben ook gezien dat het maken van zo’n snaarmodel niet eenvoudig is: wiskundige consistentie-eisen zorgen ervoor dat er uiteindelijk maar vijf verschillende snaartheorieën bestaan. Bovendien beschrijven al die modellen een natuur die tien dimensies heeft: zes meer dan onze eigen ruimte- en tijddimensies. In het vorige artikel zagen we hoe dit laatste probleem opgelost kan worden door zes dimensies ‘op te rollen’. Dat oprollen kan op enorm veel manieren, en het is een groot open vraagstuk welke van die manieren een model geeft dat exact de natuur om ons heen beschrijft. Maar we kunnen natuurlijk om te beginnen een veel eenvoudiger vraag stellen: welke van de oorspronkelijke vijf theorieën moeten we kiezen als startpunt voor deze procedure? In dit artikel zien we het verrassende antwoord: dat maakt niet uit, want alle vijf de theorieën beschrijven exact dezelfde natuurkunde!

hyperbolic_3.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (9): AdS/CFT

DoorMarcel Vonk
Deel 10
18 min

Dualiteiten zijn alomtegenwoordig in de snaartheorie. Twee natuurkundige modellen heten ‘duaal’ als ze natuurkundige systemen beschrijven die op het eerste gezicht heel verschillend zijn, maar waarvan de onderliggende wiskundige formules exact in elkaar vertaald kunnen worden. Elke uitspraak die we in zulke duale systemen over het ene model kunnen doen, zegt daarmee direct iets over het andere model.

holography.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (10): Het holografisch principe

DoorMarcel Vonk
Deel 11
14 min

In het vorige artikel in dit dossier zagen we hoe de Argentijn Juan Maldacena ontdekte dat twee op het oog heel verschillende natuurkundige modellen exact hetzelfde beschreven. Het ene model is een model van snaarvormige deeltjes in een tiendimensionale ruimte, waarmee onder meer de quantumzwaartekracht beschreven kan worden. Het andere model is een ‘gewone’ quantumveldentheorie in vier dimensies, waarin de zwaartekracht geen enkele rol speelt. In dit artikel zullen we zien hoe deze ontdekking een antwoord gaf op een vijfentwintig jaar oude vraag.

blackbody.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (11): De informatieparadox

DoorMarcel Vonk
Deel 12
14 min

Het holografisch principe heeft, sinds Juan Maldacena er in 1998 een eerste voorbeeld van vond, allerlei toepassingen gevonden in de moderne theoretische natuurkunde. In het vorige artikel in deze serie hebben we gezien dat het holografisch principe afkomstig is uit ideeën over zwarte gaten. Het ligt dus voor de hand dat een deel van de toepassingen ons ook nieuwe dingen leert over deze mysterieuze objecten. Vandaag bespreken we misschien wel het bekendste voorbeeld waarin dat het geval is: de informatieparadox.

plasma.jpg
Serie: Snaren en holografie
Deeltjes

Snaren en holografie (12): Het quark-gluonplasma

DoorMarcel Vonk
Deel 13
14 min

Het holografisch principe kent vele toepassingen in de moderne theoretische natuurkunde. In het vorige artikel in dit dossier zagen we hoe het principe ons helpt om vanuit “gewone” quantumveldentheorieën lessen te leren over zwarte gaten. Vandaag zullen we een voorbeeld zien dat precies omgekeerd werkt: vanuit zwarte gaten en zwaartekrachtssystemen leert het holografisch principe ons iets over vraagstukken in de quantumveldentheorie die een rol spelen in de ontstaansgeschiedenis van het heelal.

g1915_small.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (13): Kerr/CFT

DoorMarcel Vonk
Deel 14
12 min

Het holografisch principe, het onderwerp van deze reeks artikelen, stelt ons in staat om allerlei vragen over de mysterieuze theorie van de quantumzwaartekracht “om te schrijven” naar vragen over een veel begrijpelijkere quantumveldentheorie. De grote vraag is: zijn er in de natuur om ons heen systemen waarop dit principe direct van toepassing is, en waaraan we metingen kunnen doen, zodat we het holografisch principe experimenteel kunnen testen?

entanglement.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (14): Verstrengelingsentropie

DoorMarcel Vonk
Deel 15
14 min

In de afgelopen twee artikelen in dit dossier hebben we twee toepassingen van het holografisch principe besproken. In beide gevallen ging het om toepassingen die uiteindelijk iets zeggen over waarnemingen en experimenten: in het ene geval leert holografie ons iets over het quark-gluonplasma dat het vroege heelal vulde; in het andere geval leert het ons iets over een bepaalde klasse van zwarte gaten. Vandaag en in het artikel van volgende week komen we een toepassing tegen die meer in de oorspronkelijke lijn van het holografisch principe ligt: een toepassing waarbij de ene theorie ons iets vertelt over de andere. Om die toepassing te kunnen begrijpen, moeten we eerst weten wat natuurkundigen verstaan onder ‘verstrengelingsentropie’. Dat begrip is daarom het onderwerp van vandaag.

cube.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (15): Entropie en oppervlak

DoorMarcel Vonk
Deel 16
14 min

In het vorige artikel in deze serie bespraken we het begrip verstrengelingsentropie. Net als ‘gewone’ entropie is verstrengelingsentropie een maat voor de hoeveelheid informatie die een  natuurkundig systeem bevat. Anders dan normale entropie is het begrip verstrengelingsentropie echter ook van toepassing als we willen weten hoeveel informatie er verborgen zit in een deelsysteem – zelfs als dat deelsysteem op quantumschaal verstrengeld is met de rest van het systeem. Bij het lezen van het vorige artikel heeft de lezer zich misschien afgevraagd wat dit alles te maken heeft met de hoofdonderwerpen van dit dossier: snaartheorie, het holografisch principe, en de quantumzwaartekracht. In dit artikel zullen we ontdekken wat die link precies is tussen deze onderwerpen en verstrengelingsentropie.

blackhole6.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (16): Zwaartekracht en entropie

DoorMarcel Vonk
Deel 17
10 min

In de voorgaande artikelen van dit dossier hebben we gezien dat de begrippen entropie en zwaartekracht veel met elkaar te maken hebben. Dat is een verrassend resultaat, want entropie is een begrip uit de thermodynamica: een theorie die op het eerste gezicht totaal andere natuurkunde beschrijft dan de zwaartekracht. Is de wiskundige overeenkomst tussen thermodynamica en zwaartekracht louter toeval, of is komt hier een belangrijk gegeven over de fundamentele natuur aan het licht?

wormhole.png
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (17): Zwaartekracht zonder zwaartekracht

DoorMarcel Vonk
Deel 18
2 min

In het artikel van vorige week kondigden we aan dat vandaag het voorlopig laatste artikel uit ons dossier over snaren en holografie zou verschijnen. Niets is echter veranderlijker dan het Nederlandse weer en de planning van de Quantum Universe-website, want afgelopen week verscheen op de website van het tijdschrift Nature een artikel dat zo mooi aansluit bij de onderwerpen die we hier behandeld hebben dat we dat nog graag als tussen-artikel in dit dossier wilden invoegen.

cmbr_planck_sq.jpg
Serie: Snaren en holografie
Heelal

Snaren en holografie (18): Snaren en de natuur

DoorMarcel Vonk
Deel 19
16 min

Na maar liefst achttien weken sluiten we vandaag ons dossier over snaren en holografie voorlopig af. In de artikelen in dit dossier hebben we allerlei aspecten van de snaartheorie belicht. Het zal de lezer niet ontgaan zijn dat het daarbij met name over de theoretische aspecten van de snaartheorie is gegaan. Het experiment is maar zelden in onze artikelen ter sprake gekomen. Dat is om twee redenen niet verbazend. Ten eerste gaat deze website over de theoretische natuurkunde. Ten tweede is de snaartheorie, vanuit de vraag die eraan ten grondslag ligt – hoe we quantummechanica en relativiteitstheorie in één raamwerk kunnen verenigen – uit zichzelf natuurlijk erg theoretisch van opzet.

The Quantum Universe is een populairwetenschappelijke website over natuurkunde.

De website is een initiatief van het Delta Institute for Theoretical Physics, het overkoepelende instituut voor theoretische natuurkunde van de universiteiten van Amsterdam, Leiden en Utrecht.

Artikelen op deze website zijn ingedeeld in de categorieën Heelal, Materie en Deeltjes. Elke dinsdag en vrijdag verschijnt er een nieuw artikel.

portret Marcel Vonk

Marcel Vonk

Theoretisch Natuurkundige

Hoofdredacteur Quantum Universe

logo the Quantum Universe
logo Delta Institute for Theoretical Physics
  • Contact
  • Redactie
  • Copyright
  • Privacy en cookiebeleid
Copyright 2012-2025 © Quantum Universe